Tham nhũng trong quản lý đất đai diễn ra ở mọi công đoạn

Báo cáo được xây dựng trên cơ sở khảo sát 5 địa phương đại diện cho Bắc - Trung - Nam, đô thị, nông thôn, với sự tham gia của GS-TSKH Đặng Hùng Võ - nguyên Thứ trưởng Bộ TN&MT và TS Đặng Ngọc Dinh - người có nhiều kinh nghiệm về khảo sát xã hội học hiện tượng tham nhũng. Báo cáo phân tích hai hoạt động quản lý đất đai chủ chốt: cấp giấy đỏ và thu hồi - giao đất/cấp đất. Theo báo cáo này, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đất đai hoàn toàn thỏa mãn phương trình:

Tham nhũng = (Độc quyền và Độc quyền quyết định) - (Trách nhiệm giải trình và Tính minh bạch).

Cấp giấy đỏ: Xuyên suốt nguy cơ tham nhũng

Trong chuỗi quy trình cấp giấy đỏ, kết quả khảo sát cho thấy các hành vi không trung thực có xu hướng mở rộng trong khu vực đất ở và đất thương mại phi nông nghiệp. Trong đó, 34% số người được hỏi cho rằng ở khâu đầu tiên - phổ biến thông tin về thủ tục là không được công khai hoặc công khai nửa vời. Như ở TP.HCM, người dân cho biết họ thường gặp khó khăn trong xác định, kê khai giấy tờ cần thiết. Còn ở Bắc Ninh, Bình Định, người dân nói họ thường không hiểu cách điền hồ sơ xin cấp giấy đỏ. Do vậy có nguy cơ cán bộ địa chính đặt ra yêu cầu trái pháp luật mà không biết, hoặc người nộp đơn thấy “oải” với thủ tục khó hiểu, dẫn tới phải lo lót để được cán bộ giúp đỡ.

Khâu tiếp theo là nộp hồ sơ, 22% số người được hỏi tin rằng gây khó khăn khi tiếp nhận hồ sơ xin cấp giấy đỏ là hình thức thường gặp. Ở TP.HCM có phản ánh là cán bộ địa chính cấp xã có xu hướng đòi thêm giấy tờ mà luật không yêu cầu, như chứng nhận kết hôn hoặc trích lục bản đồ địa chính. Tại Bình Định, người được khảo sát nói họ hay phải sử dụng “môi giới” để làm thủ tục xin cấp giấy đỏ và khi ấy mọi việc nhanh gọn hơn.

Bước tiếp theo là đánh giá hồ sơ, phê duyệt và giao giấy đỏ. Hỏi 10 người thì 6 người cho rằng người làm giấy đỏ thường gặp phải việc kéo dài thời gian đánh giá, phê duyệt. Còn một số chủ doanh ngiệp cho rằng nếu có “quan hệ tốt” thì thời gian sẽ được rút ngắn.

Hình thức tham nhũng trong thu hồi đất, giao đất, cho thuê đất và tính toán bồi thường, hỗ trợ, tái định cư

Trong khu vực này, các hình thức tham nhũng hay xẩy ra ở dưới các dạng cụ thể như sau:

1.   Nhà đầu tư thường gặp khó khăn, phức tạp khi tìm đất để thực hiện các dự án đầu tư. Nội dung quy hoạch sử dụng đất không rõ ràng, để thảo thuận địa điểm đầu tư cần phải gặp gỡ tất cả 3 cấp tỉnh, huyện, xã với nhiều đầu mối công việc khác nhau, chi phí ngoại giao thường rất tốn kém.

2.   Khi đã được giới thiệu địa điểm đầu tư, phương thức có đất phổ biến hiện nay là thu hồi đất theo dự án đầu tư, giao đất hoặc cho thuê đất trực tiếp cho nhà đầu tư đã được chỉ định với giá đất do cơ quan hành chính quyết định. Hình thức thu hồi đất theo quy hoạch (không phụ thuộc vào dự án đầu tư), hình thức giao đất thông qua đấu giá đất được áp dụng không nhiều (gần như không đáng kể), hình thức giao đất thông qua đấu thầu dự án có sử dụng đất chưa được áp dụng trong thực tế.

Như vậy, cơ chế thu hồi đất theo dự án, giao đất trực tiếp cho nhà đầu tư đã chỉ định với giá đất do cơ quan hành chính quyết định luôn chứa trong nội nguy cơ tham nhũng rất cao.

3.   Cơ chế kiểm đếm tài sản, đánh giá tài sản, định giá đất để tính giá trị bồi thường, hỗ trợ, tái định cư thường do Ban Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cấp huyện thực hiện với một cơ chế hành chính tuyệt đối, thiếu sự tham gia giám sát khách quan của người bị thu hồi đất, của cộng đồng dân cư nơi có đất bị thu hồi, của các tổ chức xã hội cũng là nguyên nhân tạo nên nguy cơ tham nhũng lớn.

Tham nhũng trong khu vực thu hồi đất, giao đất, cho thuê đất, tính toán bồi thường, hỗ trợ, tái định cư thường có giá trị lớn nhưng lại chỉ xẩy ra trong phạm vi hẹp của các dự án đầu tư.

Quy hoạch: Phần lớn dân không được lấy ý kiến

Chuỗi quy trình của hoạt động thu hồi, giao/cấp đất được bắt đầu bằng bước quy hoạch sử dụng đất và quy hoạch đô thị. Ở khâu này, nghiên cứu tại TP.HCM cho thấy rõ khả năng nhà đầu tư câu kết với cán bộ để mua diện tích lớn đất nông nghiệp. Sau đó, họ tác động để sửa quy hoạch, chuyển diện tích này thành đất phi nông nghiệp với chênh lệch địa tô khổng lồ.

Luật Quy hoạch đô thị mới ban hành và Luật Phòng chống tham nhũng, cũng như Pháp lệnh Dân chủ cơ sở có dự liệu tình huống này nên quy định phải lấy ý kiến công khai với người dân trước khi phê duyệt quy hoạch. Tuy nhiên, đáng lo là không có quy định nào buộc phải dân chủ, công khai, lấy ý kiến dân với hoạt động “điều chỉnh” kế hoạch sử dụng đất và đồ án quy hoạch.
 
Kết quả thu được nêu trên hoàn toàn phù hợp với kết quả điều tra mức sống hộ gia đình Việt Nam năm 2008. Theo đó, phần lớn hộ gia đình không hề được lấy ý kiến gì về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất ở địa phương cả.

Luật quy định địa điểm đầu tư chỉ được chấp thuận nếu phù hợp với quy hoạch đã được phê duyệt. Song thực tế cho thấy lãnh đạo địa phương sẵn sàng chấp thuận đề xuất không tuân thủ quy hoạch. Tại Hà Nội, dự án khách sạn trong Công viên Thống Nhất là ví dụ điển hình. Quy hoạch TP không cho phép chuyển đất công cộng sang mục đích kinh doanh nhưng dự án vẫn được phê duyệt. Đến năm 2008, dư luận phản ứng gay gắt, chính quyền mới chuyển dự án đi nơi khác.

Tham nhũng nghiêm trọng hơn vì giám sát yếu

Khâu tiếp theo là quyết định thu hồi, giao/cấp đất. Theo luật, có ba hình thức: giao đất thông qua đấu giá; đấu thầu dự án sử dụng đất; và chỉ định trực tiếp cho chủ đầu tư được lựa chọn. Hầu hết dự án hiện nay chọn cách thức thứ ba, bởi có thể “nhờ” chính quyền cưỡng chế thu hồi, rồi trực tiếp giao đất cho mình. Chi phí để được cấp đất bằng cách thức này rẻ hơn nhiều cách đấu giá, đấu thầu nên chủ đầu tư sẵn sàng “phí ngoại giao”. Tuy nhiên, lý giải hiện tượng này, lãnh đạo một số địa phương lại cho rằng lý do lựa chọn là hai hình thức kia không hấp dẫn để thu hút đầu tư…

Từ các phân tích trên, báo cáo cho rằng nguy cơ tham nhũng ở từng khâu trong chuỗi các thủ tục, hoạt động quản lý đất đai là rất lớn. Nguy cơ này lại nghiêm trọng hơn do hoạt động giám sát của HĐND và các hội đoàn thiếu hiệu quả. Báo chí mặc dù được xác định là công cụ quan trọng để phòng chống tham nhũng, song thực tế tác nghiệp của phóng viên gặp nhiều khó khăn.

Mặt khác, thẩm quyền ra quyết định về đất đai được phân cấp mạnh cho cấp tỉnh trong khi hệ thống trách nhiệm và kiểm soát công vụ lại kém hiệu quả. Biểu hiện của tính thiếu trách nhiệm thể hiện rõ qua ý kiến người dân ở Bình Định: cán bộ địa chính thường đạt kết quả thấp trong các cuộc bỏ phiếu tín nhiệm…

Lời giải cho tham nhũng trong quản lý đất

Việc tìm kiếm các giải pháp hiệu quả nhằm làm giảm nguy cơ tham nhũng là không khó. Các giải pháp đã có từ lý luận và thực tiễn triển khai ở các nước, cũng như ở ngay các địa phương nước ta.

Về mặt lý luận, theo công thức tham nhũng ở trên, giải pháp sẽ là giảm độc quyền của bộ máy hành chính, giảm độc đoán của người ra quyết định, tăng trách nhiệm giải trình của các vị trí quản lý và tăng mức độ minh bạch của quy trình quản lý.

Tất nhiên, các giải pháp này phải được đưa vào trong hệ thống pháp luật, việc thực thi pháp luật, đổi mới tư duy vì dân của người quản lý, và nâng cao nhận thức của dân. Các biểu hiện cụ thể của giải pháp nói trên bao gồm:

1.   Công khai, minh bạch mọi thông tin về quản lý và sử dụng đất, cho phép mọi người có quyền được tiếp cận các thông tin này.

2.   Tăng tính độc lập, khách quan của hệ thống xây dựng quy hoạch, thực hiện đăng ký bất động sản, thẩm định dự án đầu tư, thẩm định phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, định giá đất ra khỏi hệ thống hành chính.

3.   Nâng cao thẩm quyền và trách nhiệm thực hiện công tác kiểm tra thanh tra của cơ quan hành chính đối với các cơ quan trực thuộc.

4.   Nâng cao hiệu quả công tác giám sát do hệ thống hội đồng nhân dân, các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội, cộng đồng dân cư và người dân thực hiện.

5.   Đổi mới trình tự, thủ tục ban hành các quyết định hành chính theo hướng giảm tính độc đoán của người có thẩm quyền ban hành quyết định.

6.   Có quy định cụ thể về trách nhiệm giải trình đối với từng vị trí công tác trong bộ máy quản lý đất đai.

Kết luận

Phòng, chống tham nhũng trong quản lý đất đai là một nhiệm vụ rất khó khăn ở các nước đang phát triển, cũng như ở các nước có nền kinh tế chuyển đổi.

Kết quả luôn phụ thuộc vào quyết tâm, thực lòng của bộ máy hành chính nói chung và của bộ máy quản lý đất đai nói riêng. Giải pháp đã sẵn sàng, nhưng thiếu quyết tâm thì không giải pháp nào có thể thành tựu.

(Theo PLTPHCM,VEF)

• 0
• By Admin
• 23/11/2010
• 17